De beleefdheid om te zwijgen

(over geloof, hoop en genezing bij palliatieve zorg voor moslimpatiënten)

8 februari 2024

Medische professionals worden vaak geleerd om open en eerlijk te zijn naar hun patiënten, met als doel goede en passende zorg te kunnen leveren. Dit houdt ook in dat de boodschap ‘U bent ongeneeslijk ziek, u gaat dood’, vaak direct op tafel wordt gelegd. Om vervolgens een gesprek aan te kunnen gaan over prognoses, palliatieve zorg, manieren om het lijden te verzachten en uiteindelijk over waardig sterven. Maar sluit dit ook aan op de wensen en waarden van moslimpatiënten? Wat is voor hen ‘passende zorg’ en ‘waardig sterven’?

Directheid over de prognose van palliatieve moslimpatiënten wordt over het algemeen niet gewaardeerd. Vanuit islamitisch perspectief geloven velen dat het tijdstip van overlijden door God wordt bepaald en niet door een arts. Het expliciet benoemen van de dood kan beledigend en confronterend zijn, zowel voor de patiënt als diens familie. In slechtnieuwsgesprekken willen moslimfamilies kunnen vasthouden aan geloof, hoop en genezing. Hoop op genezing, tot de laatste adem.

Saïda Aoulad Baktit
‘Het vraagt culturele sensitiviteit en communicatie op maat, om de ervaring voor moslimpatiënten en hun families waardig te laten verlopen.’

Onur Kenç:
‘Directheid over de prognose van palliatieve moslimpatiënten wordt over het algemeen niet gewaardeerd.‘

Wie met een westerse blik naar het lijden kijkt, ziet de behoefte om dit te verzachten. Er zijn immers middelen zoals morfine of palliatieve sedatie, die hiervoor ingezet kunnen worden. ‘Onnodig lijden kunnen we voorkomen’, verzekeren we de patiënt en diens naasten. Palliatieve zorg wordt daarmee erg wit ingevuld. Voor moslims kan er waarde zitten aan lijden. Dit voorkomen of verzachten gaat soms tegen de overtuiging in dat lijden erbij hoort en dat vanuit het lijden de dood een overgang is naar een andere wereld. Sterven is niet het einde en het hele proces heeft zijn tijd nodig. ‘Zolang mijn geliefde nog leeft, is de zorg nodig’, is het uitgangspunt. Termen als ‘onnodige zorg’ of ‘de stekker eruit trekken’, kunnen als zeer beledigend ervaren worden.

Respecteer ‘het recht op niet te weten’ van de patiënt en integreer dat in de zorg

Dit vraagt om een ander gesprek in de spreekkamer, naast het bed of in de familiekamer. Veel meer dan in de westerse cultuur, waar het individu en eigen regie voorop staan, zijn moslims onderdeel van een ‘wij-cultuur’. De rol van de familie is erg belangrijk, ook in de laatste levensfase. Wie wil praten over passende zorg en over palliatieve zorg en ondersteuning voor een moslimpatiënt, zoekt al bij de opname van de patiënt contact met de centrale contactpersoon van de familie, de gespreksleider, en gaat met hem in gesprek over wat wenselijk en mogelijk is. Daarmee respecteer je ‘het recht om niet te weten’ bij de patiënt en kun je dit ook integreren in de zorg. De familie is intermediair tussen de zorg en de patiënt. Zij geven, ook met non-verbale signalen, naar de palliatieve patiënt aan dat het einde van het leven nadert, het begin van een nieuw hoofdstuk, het hiernamaals.

Het vraagt culturele sensitiviteit en communicatie op maat, om de ervaring voor moslimpatiënten en hun families waardig te laten verlopen. Het vraagt moed en zelfkennis om daarbij de eigen waarden soms even opzij te zetten en de beleefdheid om soms even te zwijgen.

Saïda Aoulad Baktit en Onur Kenç

Saïda Aoulad Baktit is geestelijk verzorger in het Radboud UMC. Ze begeleidt en ondersteunt patiënten met een Islamitische achtergrond en hun familie. Ze is coördinator van het landelijk leernetwerk ‘zorg voor migranten’ in het kader van de Kenniswerkplaats Geestelijke Verzorging.
Onur Kenç is cosmetisch arts. Hij is in 2022 afgestudeerd als arts. Zijn onderzoeksstage ging over palliatieve zorg van patiënten met een Islamitische achtergrond in Nederland, wat veel interesse wekte onder collega’s. Het artikel wordt later dit jaar door hem en zijn begeleidster Yvonne Engels, gepubliceerd.
Symposium Zingeving in de spreekkamer
Saïda en Onur verzorgen op 16 april samen een workshop op het symposium ‘Zingeving in de spreekkamer | Diversiteit in verbinding’, van de Agora werkgroep Ethiek en spirituele zorg. Onder de titel ‘Waarden en woorden: hoe communiceer je makkelijker met patiënten met een Islamitische achtergrond?’ gaan ze in op cultuurverschillen en laten ze zien hoe zorgvuldig gebruik (of vermijden) van bepaalde woorden kan helpen een hechtere band op te bouwen met de patiënt en diens familie.
Accreditatie voor dit symposium is aangevraagd bij KNMG-GAIA (ABAN), V&VN, V&VN Verpleegkundig Specialisten, SKGV en NVvPO.

Meld je aan

Meld je nu aan voor het symposium Zingeving in de spreekkamer | Diversiteit in verbinding’.
LET OP: De 𝘦𝘢𝘳𝘭𝘺 𝘣𝘪𝘳𝘥 𝘬𝘰𝘳𝘵𝘪𝘯g is verlengd tot maandag 26 februari 2024, 12.00 uur.
Klik hier voor informatie over het programma, alle sprekers en aanmelden.