Impressieverslag webinar ALTIJD DOEN: tijd nemen voor (sociaal) emotionele ondersteuning en praktische vragen in de laatste levensfase!

21 november 2025

Aandacht voor psychosociale vragen als onderdeel van vroegtijdige zorgplanning is niet vanzelfsprekend. In de palliatieve ondersteuning en zorg ligt de focus op de lichamelijke aspecten van het ziekzijn, zoals ook bleek uit een onderzoek naar welke informatiebehoefte mensen in de laatste levensfase hebben. Een ervaringsverhaal illustreerde hoe groot de psychosociale impact van een ingrijpende diagnose kan zijn: medische zorg is meestal goed georganiseerd, maar de begeleiding rondom werk, relaties, emoties en toekomstvragen wordt vaak gemist.

Psychosociale ondersteuning is hulp bij relatief eenvoudige psychische en sociale vragen, van omgaan met emoties en relaties met naasten/vrienden, tot vragen over praktische zaken en (levens)testament.

Tijdens deze webinar stond de psychosociale dimensie van zorg in de laatste levensfase centraal. De sessie bouwde voort op de introductie van maart 2025 , waarin leden van de werkgroep Psychosociaal van Agora uitleg gaven over wat psychosociale ondersteuning inhoudt, wanneer die wordt ingezet en waarom dit een onmisbaar onderdeel is van palliatieve zorg.

Casus meneer Van Dijk
Gastspreker José van Nus nam de deelnemers mee in een uitgebreide casus van meneer Van Dijk, een 65-jarige man met chronisch nierfalen die steeds verder achteruitgaat. Hij woont alleen, heeft een hechte band met zijn hond Max en ervaart zowel lichamelijke uitputting als psychische en sociale zorgen. Hij maakt zich onder andere zorgen over toekomstig verlies van zelfstandigheid, zijn hond en de moeizame relatie tussen zijn dochters Emma en Sofie. Met Emma heeft hij goed contact; zij komt wekelijks langs en helpt met administratie en kleine klusjes. Met Sophie is het contact al jaren moeizaam en de zussen hebben onderling al lang geen contact meer.  Om hem te ondersteunen komt de thuiszorg regelmatig langs. Zij helpen bij de persoonlijke verzorging, controleren zijn medicatie en houden een oogje in het zeil. Soms vraagt hij een buurvrouw om hulp, maar dat vindt hij lastig; hij wil niet tot last zijn. 

José van Nus is manager informele zorg bij hospice Kuria (Amsterdam) en projectleider van diverse projecten in en rond Amsterdam. José heeft jarenlang ervaring als maatschappelijk werker en verzorgt o.a. scholing over palliatieve zorg en ondersteuning aan sociaal werkers via de BPSW-academie.

In breakoutrooms bespraken deelnemers vanuit hun eigen professionele of vrijwillige rol hoe zij meneer Van Dijk zouden kunnen ondersteunen. Belangrijke elementen waren:

• Contact maken en vertrouwen opbouwen als basis voor elke vorm van ondersteuning.
• Aansluiten bij wat voor meneer op dit moment het meest urgent is, zonder te oordelen.
• De sociale kaart verkennen: wie zijn al betrokken, welke professionals of vrijwilligers kunnen aanvullend iets betekenen?
• Creatieve en praktische oplossingen, bijvoorbeeld rond het uitlaten of opvangen van zijn hond Max.
• Alert zijn op verschillen per regio: Omdat in elke wijk, stadsdeel, buurt of dorp de sociale kaart weer anders kan zijn, is het belangrijk deze te kennen om te weten wie je voor je client kunt inschakelen of met wie je kunt samenwerken.

Dynamiek tussen de dochters
In het tweede deel van de casus bleek de achterliggende familiedynamiek een belangrijke bron van spanning. Beide dochters bezochten hun vader, die is gestopt met dialyseren en inmiddels in het hospice was opgenomen, maar zij hadden geen contact met elkaar. Vader wenste vooral rust en wilde oude conflicten niet meer openen.

In de tweede breakout bespraken de deelnemers onder andere:

• Hoe om te gaan met de wens van vader om rust terwijl er duidelijke spanningen spelen.
• Behoeften van dochters Emma en Sofie, zoals erkenning, ruimte, of juist afstand.
• Het verschil tussen ondersteunen en sturen: een voortdurend professioneel afwegingsproces.
• Het belang van presentie, nabij zijn zonder te forceren, oefenen in ‘de kunst van het nietsdoen’.
• De rol van privacy, AVG en professionele grenzen in gesprekken met familieleden.

In de echte situatie heeft José het kunnen oplossen door met beide dochters afzonderlijk in gesprek te gaan. De vraag was of zij hun eigen problemen aan de kant konden zetten om samen bij hun vader te zijn en tegemoet te komen aan zijn wens om in alle rust afscheid te nemen. Dat is hen gelukt.

Nazorg en professionele dilemma’s
In het derde deel van de casus was meneer Van Dijk overleden en werd nazorg aangeboden aan de dochters Emma en Sophie.

De deelnemers benadrukten in het nazorgtraject het belang van:

• Luisteren en aansluiten bij de behoefte van nabestaanden.
• Afzonderlijke én gezamenlijke gesprekken kunnen aanbieden.
• Erkennen wat familieleden hebben gedaan of overwonnen om bij elkaar te zijn.
• Eigen normen en waarden herkennen, en via intervisie of moreel beraad met collega’s reflecteren op morele dilemma’s.

Nazorggesprek
José vertelde hoe zij het in het hospice in deze concrete casus had aangepakt.
Beide zussen werden uitgenodigd voor een nazorggesprek. Zij waren bereid om samen te komen maar wilden niet gezamenlijk in gesprek. Uiteindelijk besloten de dochters – op eigen initiatief – dat zij tóch gezamenlijk een nazorggesprek wilden. Dat werd ervaren als waardevol, maar het illustreerde ook hoe belangrijk het is dat keuzes vanuit henzelf komen, en dat hulpverleners ruimte bieden zonder te dwingen.

Tot slot
José sloot af met een krachtige oproep: veel van het complexe psychosociale werk in het hospice zou níet nodig hoeven zijn als er in een veel vroeger stadium tijd is voor gesprekken over relaties, wensen, angsten en praktische zaken. Psychosociale ondersteuning hoort een vanzelfsprekend onderdeel te zijn van vroegtijdige zorgplanning.

Verder lezen

• Impressieverslag webinar Durf te vragen! van 27 maart 2025 (Agora).
• Impressieverslag webinar: Angst voor progressie – Psychosociale begeleiding van mensen met gevorderde kanker, van 10 juni 2025 (Agora).
• Artikel Psychosociale ondersteuning in de palliatieve fase, van 25 januari 2022 (Agora).
• Artikel Psychosociale ondersteuning in de palliatieve fase – De gespecialiseerd palliatief verpleegkundige aan het woord, van 2 mei 2022 (Agora).