Praten over de laatste levensfase: welke handvatten kun je jouw vrijwilligers geven?
26 november 2020
In gesprek gaan over het levenseinde doe je niet elke dag. Praten over sterven en dood is ook een taboe. Toch zijn er veel vrijwilligers die er dagelijks mee te maken hebben. De alliantie Van Betekenis tot het Einde organiseerde daarom op 19 november in samenwerking met Agora ‘De Proeverij’, een online bijeenkomst met maar liefst 70 deelnemers. Mensen uit een brede groep vrijwilligerscoördinatoren waren aangeschreven om hun rol als sleutelfiguren rond het bespreken van taboe-onderwerpen te ondersteunen.
De vragen die aan bod kwamen in de diverse online sessies waren onder andere: Hoe sta je daar zelf in? Hoe denk je dat anderen daar mee omgaan? Hoe kun je het gesprek openen? Illustratief was de video met korte interviews met mensen op straat. De video’s van de verschillende methodieken werden afgewisseld met uitwisseling en reflectie in de breakout rooms. Altijd te kort, maar niet minder boeiend. ‘De gesprekken waren verrassend open en het was verbazend hoe snel je de diepte ingaat’, was dan ook het meest te beluisteren.
Bekijk hier de video Wanneer praat jij over de dood?
Urgentie
Hoe verschillend we zijn, ook als het gaat om praten over het levenseinde, illustreerde dagvoorzitter Bert Buizert met een heldere presentatie. Buizert is directeur van Stichting STEM, die opereert vanuit de overtuiging dat in deze fase ieders STEM gesproken, gehoord, ervaren en gevoeld moet kunnen worden. Hij benadrukte de urgentie van het onderwerp. Het aantal sterfgevallen stijgt; over 30 jaar verwachten we 50.000 meer sterfgevallen per jaar dan nu. We gaan van150.000 in 2020 naar 200.000 in 2050. Wat kun je doen om die laatste fase te bespreken? Daar is geen eenduidig antwoord op te geven. Uit een recent herhalingsonderzoek van een onderzoek uit 2008 blijkt dat er verschillende manieren zijn waarop mensen omgaan met /praten over ‘de dood’. Onderscheiden werden: de vertrouwenden, de socialen, de pro-actieven, de rationelen en de onbevangenen. Aan de hand van video’s kwamen voorbeelden aan de orde.
Conclusie: Iedereen moet een inschatting maken van z’n eigen manier van omgaan met sterven en dood én van hoe de ander daar tegenover staat. Zo kom je erachter of anderen te ‘verleiden’ zijn tot het openen van een deur tot dit onderwerp.
Praten met vreemden is makkelijker
Een van de uitkomsten uit het korte intermezzo in de breakout rooms was dat praten met vreemden over sterven en dood soms veel makkelijker is dan hierover praten met je naasten. Erover praten met je familie kan soms juist bedreigend zijn, zeker als er meningsverschillen zijn tussen generaties of over de culturele interpretatie.
Schrijf een brief
In een video lichtte Marijke Wulp, beleidsadviseur bij Agora en ontwikkelaar van Schrijf een brief, deze methodiek toe. Marijke Wulp: “Het mooie is dat het een opening tot gesprek kan zijn, zonder dat iedere betrokkene daar al aan toe hoeft te zijn.” Marijke benoemde de onderdelen van de brief en de onderwerpen die aan de orde kunnen komen. De brief onderdelen kunnen op meerdere manieren gebruikt worden; individueel of in een groep, handgeschreven of digitaal, verzenden of persoonlijk overhandigen. “Als het maar leidt tot nadenken én vooral ook tot een gesprek, zodat anderen weten of ze het goede doen”.
Een brief aan wie en waarom?
De deelnemers gingen met zijn vieren de breakout rooms in met de vraag “Aan wie zou jij een brief schrijven en waarom?”. De enthousiaste discussie ging ook over de briefvorm; er waren diverse argumenten voor het wel of niet gebruiken van een geschreven brief. In ieder geval zette het de aanwezigen goed aan het denken over wat zij zouden willen gaan doen om hun levenseinde bespreekbaar te maken. Ook op de chat kwam de discussie op gang en zo ging men de pauze in.
Lied van je leven
Een andere ingang om een gesprek op gang te krijgen is om mensen naar ‘Het lied van hun leven’ te vragen. Bij vrijwel iedereen die je daarnaar vraagt popt er wel een lied op. Mensen vertellen graag over de herinneringen erbij, over de mooie en moeilijke momenten waar zij dan aandenken. Het is een goede ingang om ook door te vragen naar de gewenste muziek bij het afscheid. In de getoonde video komen mensen in een verzorgingshuis in beeld, die zichtbaar geraakt zijn door het luisteren naar en zingen van liederen. Zo komen zij in gesprek over waardevolle momenten bij leven en wensen bij sterven.
De dagvoorzitter daagde de deelnemers uit zelf na te denken over hun eigen ‘Lied van je leven’. Iedereen kreeg kort de tijd om bij de eigen favoriete lied stil te staan en om zichzelf de vraag te stellen waarom dit hun favoriete lied is.
Dialoog
Een laatste besproken methodiek van de coalitie Van Betekenis tot het Einde is de dialoog. Coby Knol-Krijger vertelde in een video dat de dialooggesprekken zijn opgebouwd rond 4 vragen en over de geldende regels. Over dit onderwerp ‘de laatste levensfase’ stelde zij de derde van de 4 vragen aan de deelnemers: “Wat vind jij belangrijk bij de invulling van je laatste levensfase? Hoe zie jij dat voor je?”
Hierover werd een kwartier in dezelfde groepjes als in de vorige ronde gesproken. Er ontstond daardoor een bepaalde vertrouwdheid waardoor, tot veler verbazing, er snel de diepte ingegaan kon worden. En dat online! Het was een bijzondere ervaring.
Na deze uitwisseling vertelde Coby via een filmpje nog een paar van haar interessante ervaringen met dialooggesprekken. Een rijk geheel zo met elkaar.
Afsluiting
De inspirerende en actieve middag werd afgesloten door de dagvoorzitter. Hij nam het menu van de Proeverij nog eens kort door en benadrukte dat er voor ieder wat wils op het menu moet staan om aan de verschillen tussen mensen tegemoet te komen. Een uitdaging voor de vrijwilligerscoördinatoren en andere deelnemers, die als sleutelfiguren werden opgeroepen ook eens iets van dit ‘Praat er over’ menu aan hun achterban op te dienen.
Verder lezen, praten en zingen
- Agora kanaal: ‘De palliatieve benadering’ op 1SociaalDomein
- Wil je op de hoogte gehouden worden? Meld je dan aan voor onze nieuwsbrief.
- Infographic Zingevingsvragen
- Geestelijke verzorging, de website voor meer informatie: geestelijkeverzorging.nl
- Het landelijk telefoonnummer voor Centra voor Levensvragen: 085 – 0043063
- Wil je verder lezen over STEM (Sterven op je Eigen Manier)? www.stichtingstem.info
- Meer weten over de verschillende manieren om in gesprek te komen over het levenseinde? Zie de VBE methodieken op www.ikwilmetjepraten.nu
- Playlist ‘Lied van je leven’