Spring naar content
Terug

Onderzoek Agora: Zingeving is een integraal onderdeel van sociaal werk, maar er zijn kansen voor verbetering

12 november 2020

“Ja, ik heb aandacht voor zingevingsvragen”, zegt maar liefst 98% procent van de sociaal werkers uit dit onderzoek.

Over het onderzoek
‘Breng het hele aanbod van zingevingsondersteuning dicht bij mensen thuis in beeld.’ Die opdracht kreeg Agora van het ministerie van VWS. Dit overzicht is nodig zodat professionals en vrijwilligers nog beter kunnen inspelen op de zingevingsbehoeftes van mensen. De sociaal werker is een van die zingevingsondersteuners. Sterker nog, zingeving staat zelfs in hun beroepsprofielen. Maar bieden ze die hulp ook? En zo ja, waar hebben ze behoefte aan? Dit was de kern van Agora’s onderzoek* ‘Sociaal werkers & Zingeving’, dat we samen met Sociaal Werk Nederland en de Beroepsvereniging van Professionals in Sociaal Werk uitvoerden.
(*Het onderzoek is op basis van een enquête)

Wie deden er mee?
Aan de enquête deden 165 sociaal werkers mee uit zorg en welzijn. De groep heeft uiteenlopende functies, die ook lokaal kunnen verschillen. In de ene gemeente heet de sociaal werker ‘ambulant begeleider’, in de andere bijvoorbeeld ‘krachtcoach’. Ook werken ze op allerlei locaties: van welzijnsorganisaties en wijkteams tot ziekenhuizen. De meeste respondenten hebben een sociale opleiding afgerond. Denk aan Maatschappelijk Werk en & Dienstverlening of Sociaal Pedagogische Hulpverlening.

Bieden opleidingen aandacht aan zingeving? En: hoe?

  • 44% zegt: ja, hun opleiding besteedde aandacht aan zingeving.
  • 53% van hen zegt dat de aandacht geïntegreerd in de onderwerpen naar voren kwam.
  • 33% geeft aan dat er nooit aandacht was voor zingeving tijdens de opleiding.

“Er is duidelijk aandacht voor zingeving in de opleidingen, maar het kan beter. Met het landelijke onderwijsplan Zingeving in Zorg en Welzijn (onderdeel van het project Geestelijke verzorging thuis) wordt eraan gewerkt dat zingeving beter in de initiële opleidingen verwerkt wordt”, reageert Julia Hulshof, oud-beleidsadviseur bij Agora en coördinator van het onderzoek destijds. “Op de lange termijn stimuleert het plan namelijk meer aandacht voor zingeving in curricula. Bijvoorbeeld in de opleidingen tot sociaal werker en verpleegkundige. Voor de korte termijn zijn er inmiddels gratis mogelijkheden tot bij- en nascholing over zingeving voor sociaal werkers door geestelijk verzorgers. Daarnaast kunnen geestelijk verzorgers aansluiten bij multidisciplinaire overleggen in het sociaal domein”.

Is zingeving een integraal onderdeel van sociaal werk?

  • 98% heeft aandacht voor zingevingsvragen.
  • 96% vraagt door als ze een ‘vraag achter een vraag’ vermoeden.
  • 81% weet naar wie ze kunnen doorverwijzen.

Sociaal werkers verwijzen bijvoorbeeld door naar vrijwilligers, maar ook naar verlies- en rouwbegeleiders, de POH-GGZ, geestelijk verzorgers, psychologen, kerken en moskeeën. Hulshof: “Kortom, zingevingsondersteuning is een integraal onderdeel van het werk van de sociaal werker, concluderen we uit deze resultaten. En als ze er niet uitkomen, dan schakelen ze ook andere professionals in, vooral uit het sociaal domein.” Dat bevestigt Nienke Kuyvenhoven, Adjunct-directeur Sociaal Werk Nederland: “Sociaal werkers ontmoeten in hun werk veel bewoners die behoefte hebben aan gesprekken op belangrijke momenten in het leven en over pittige levensvragen: Wat heeft een ander aan mij? Waarom overkomt mij dit?” Ook Gea Kosters, stafmedewerker Beroepsvereniging van Professionals in Sociaal Werk sluit zich hierbij aan: “We zien dat zingeving leeft bij onze leden. Er is veel belangstelling voor het aanbod wat we daarop hebben.”

Ik probeer te luisteren naar de dingen die een cliënt niet zegt

Welke behoeften heeft de sociaal werker?

  • 47% vindt het weleens lastig om zingevingsvragen te stellen.
  • 39% heeft behoefte aan extra scholing.
  • 31% wil meer kennis over verwijzing.

“Er is een behoefte aan kennis en scholing, dat blijkt wel. Daarom willen we de behoeftes verder uitdiepen, bijvoorbeeld via interviews met sociaal werkers”, reageert Hulshof. “Om zo snel mogelijk aan die behoefte te kunnen voldoen, is het onderwijsplan Zingeving in Zorg en Welzijn in werking getreden. En natuurlijk blijft Agora sociaal werkers actief betrekken bij haar channel op 1sociaaldomein, zoals via videosessies en onze jaarlijkse Werkconferentie. Dit helpt om sociaal werkers nog meer bewust te maken van zingevingsvragen en samenwerkingsmogelijkheden.”

Ik zit toch regelmatig met een mond vol tanden en heb ook geen antwoorden. Dat spreek ik dan ook uit en toon begrip

Wat ervaren sociaal werkers bij mensen in de laatste levensfase?

75 sociaal werkers hebben contact met cliënten met een ongeneeslijke aandoening of kwetsbare ouderen.

  • 93% geeft aan dat zingevingsvragen bij deze doelgroep vaker voorkomen.
  • 95% zegt dat aandacht en begeleiding bij zingeving voor deze groep vaker nodig is.
  • 41% verwijst deze cliënten vaker door.

Hulshof: “Zingeving is niet voor niets een van de vier dimensies van de palliatieve benadering van Agora. Mensen met een ongeneeslijke ziekte kampen vaker met zingevingsvragen.” Kuyvenhoven: “Op deze vragen is vaak niet zomaar een antwoord te geven. Wel moeten we er ruimte aan geven. Bewoners ervaren het als zo troostrijk dat iemand speciaal luistert. Het geeft opluchting, als mensen over twijfels of verdriet mogen vertellen. Zingeving bepaalt de kwaliteit van leven. Daar worden we ons steeds meer bewust van.”

Ik vind dat er veel te weinig aandacht is voor de emoties. Er wordt vooral gekeken hoe iemand praktisch geholpen kan worden

Wordt het levenseinde bespreekbaar gemaakt?

75 sociaal werkers hebben contact met mensen in de laatste levensfase. We vroegen hen naar het bespreekbaar maken van het levenseinde:

  • 88% vindt dat dit bij hun taak als sociaal werker hoort.
  • 25% vindt het weleens lastig om het met cliënten hierover te hebben.

“Wat ze precies lastig vinden, is nog niet duidelijk”, reageert Hulshof. “Ook dit kunnen we verder uitdiepen, bijvoorbeeld in interviews.” Ook blijft Agora pleiten voor meer samenwerking tussen vrijwilligers en professionals uit zorg en welzijn voor mensen in de laatste levensfase. “Vanuit onze ervaring kunnen vrijwilligers en professionals samenwerken. Denk aan artsen, verpleegkundigen, sociaal werkers, geestelijk verzorgers en vrijwilligers. Het zou mooi zijn als in die samenwerking het levenseinde vanzelfsprekend bespreekbaar gemaakt wordt. Mogelijk kunnen sociaal werkers aansluiting vinden bij bestaande initiatieven, zoals PaTz groepen.”

Vragen over het levenseinde kun je goed stellen als je het op een respectvolle en zorgvuldige manier doet

Conclusie

De sociaal werker is een belangrijke ondersteuner en verwijzer, die veel kan betekenen voor mensen met zingevingsvragen. Ook als deze in de laatste levensfase zitten. Dat blijkt uit het onderzoek ‘Sociaal werkers & Zingeving’ van Agora, Sociaal Werk Nederland en de Beroepsvereniging van Professionals in Sociaal Werk. Wel vindt bijna de helft van de sociaal werkers het soms lastig om zingevingsvragen te stellen. Daarom is er duidelijk behoefte aan bijvoorbeeld scholing, intervisie en kennis over verwijzing. “De diepere behoeftes willen we verder onderzoeken in interviews”, concludeert oud-beleidsadviseur Julia Hulshof. “Uiteraard blijven we de sociaal werker meenemen in ons pleidooi voor een breed zingevingsaanbod, dicht bij mensen thuis. Bijvoorbeeld in het project Geestelijke verzorging thuis. Verbinding leggen met het sociaal domein is namelijk een opdracht van het ministerie van VWS: het is belangrijk dat ondersteuners elkaar lokaal vinden en gebruikmaken van elkaars kwaliteiten. Met de resultaten van dit onderzoek kunnen we zingevingsondersteuners nog beter helpen en samenwerking stimuleren. Dat komt de kwaliteit van leven van mensen in de palliatieve fase ten goede.”

Zie ook