Gastblog LOC: Waardevolle zorg in de laatste levensfase
23 maart 2020
LOC vertegenwoordigt 1.000 cliëntenraden en 600.000 cliënten in de zorg. Dat doen zij vanuit hun Visie op Waardevolle Zorg, waarbij de mens centraal staat. In dit blog deelt LOC coördinator Marthijn Laterveer, hun visie op de toekomst van de gezondheidszorg.
We leven in een tijd waarin geld en economische waarden dominant zijn. Dat is ook in de zorg goed zichtbaar. Voorheen was de zorg sterk lokaal georganiseerd. Mensen voelden zich verbonden met wat er gebeurde. Je was lid van een kruisvereniging die bij jouw levensovertuiging paste. En als je oud werd, ging je in het plaatselijke verzorgingshuis wonen. Het waren huizen met plaatselijke mensen in het bestuur. Daarmee wil ik niet zeggen dat het allemaal goed was, maar het was wel van de gemeenschap.
Fusies en indicatoren in de zorg
Vanaf de jaren negentig kwam er steeds meer professionalisering in de zorg. Door een enorme fusiegolf kwam de zorg verder weg te staan van de lokale samenleving. Daarmee was er ook minder controle vanuit de lokale samenleving en werd het dus belangrijker om extern toezicht te gaan organiseren.
Maar om extern toezicht te houden moet je wel weten wat er gebeurt. Het meten van de zorg met indicatoren kwam op. We waren er met elkaar van overtuigd, dat we de zorg zo konden verbeteren. Deze weg ging verder: er kwamen richtlijnen en protocollen. Op basis van de uitkomsten van metingen was er informatie om zorg te kiezen, zorg in te kopen en toezicht op zorg te houden. Het bedrijfsmatig denken moest ook leiden tot een beteugeling van de stijgende zorgkosten.
De keerzijde van systemen
Tegelijkertijd begon er onderhuids iets te knagen. Op basis van de verhalen van mensen werd langzaam een keerzijde zichtbaar. Namelijk dat systemen belangrijker werden dan mensen en hun behoeften.
Elk mens heeft waarde voor zichzelf en voor anderen. Daarom moet de zorg zich richten op de waarde van mensen.
Al vele jaren werk ik bij LOC Waardevolle zorg. In 2008 bestond LOC dertig jaar. En al dertig jaar ondersteunt LOC cliëntenraden. Via de cliëntenraden kwamen steeds weer diezelfde signalen binnen: de systemen winnen het van de mensen. Het was destijds nog onmogelijk daar het gesprek over aan te gaan. Dat was echt te soft en niet passend bij het overheersende denken.
Visie in plaats van blauwdruk
Binnen LOC bespraken we de vraag: wat zeggen die signalen ons? Kunnen we daar wat mee? Onze toenmalige bestuurder Yvonne van Gilse besloot op basis van al die signalen een visie te ontwikkelen. Een visie die een perspectief bood voor de toekomst van de zorg. Die iedereen in het land uitnodigde om ermee aan het werk te gaan. Zonder dat het een dogma of een blauwdruk zou worden.
Na heel veel veel gesprekken en wetenschappelijke studie, kwam daar de visie ‘Waardevolle zorg’ uit voort. Met als ondertitel ‘over de toekomst van de gezondheidszorg 2010-2050’. Dat jaartal roept nogal eens vragen op. Maar we geven ermee aan dat het om een cultuurverandering gaat. En daar is tijd voor nodig. Het is niet een kwestie van even een project doen, een schema invullen of een goeroe achterna gaan.
Niemand is alleen maar ziek
In de visie Waardevolle zorg zeggen we dat ieder mens een volwaardig mens is. Niemand is alleen maar ziek. Elk mens heeft waarde voor zichzelf en voor anderen. Daarom moet de zorg zich richten op de waarde van mensen. Waarbij mensen die zorg nodig hebben, van grote betekenis kunnen zijn en blijven voor hun omgeving. Al is het op een andere manier dan voorheen.
Gezondheidszorg moet mensen vooral helpen om te kunnen doen, wat voor hen van waarde is. Wat zij prettig vinden. Daarmee hebben we gezondheid een andere lading gegeven. Het is iets anders dan ‘geen ziektes hebben’. Het betekent ook dat de zorg geen blauwdruk kan zijn: ieder mens en iedere situatie is uniek. We zullen steeds moeten aansluiten bij wat voor die mens in die situatie het beste past. We houden rekening met de kwetsbaarheid van mensen en bieden daar maximale ondersteuning bij. Daarmee creëren we een samenleving waar mensen en hun waarden voorop staan. Mensen dragen vanuit wie ze zijn bij aan onze welvaart.
Te idealistisch?
Toen we met deze visie kwamen, vonden veel mensen dat wel erg idealistisch. Een hoog geitenwollensokken gehalte. Maar als je met mensen in gesprek gaat, is dat wel zoals ze de zorg zouden willen hebben. Daarom sluit deze visie aan bij een grote behoefte in de samenleving.
Ik merk dat deze manier van denken langzaam steeds meer ingang vindt. Maar dat tegelijkertijd het eenzijdig denken vanuit economische waarden ook nog heel sterk is. We zijn zo gewend geraakt aan die denkwijze. Niet alleen in de zorg, maar ook in het onderwijs, bij de politie en bij de overheden. Met de beste bedoelingen gebeuren daardoor de meest vreemde dingen. Zoals een paar jaar geleden het voorstel om terminale zorg in verpleeghuizen alleen nog in speciale afgebakende units te betalen. Omdat dan beter controleerbaar was of het geld goed werd besteed. Waarbij niemand zich afvraagt wat dat voor de mensen zelf betekent. Namelijk dat zij binnen een verpleeghuis naar een andere kamer moeten verhuizen. Gelukkig is het niet doorgegaan.
Waardevolle palliatieve zorg
Juist in de laatste levensfase is waardevolle zorg enorm belangrijk. We hebben vaak de neiging om ook in die fase mensen op een medische manier te benaderen. Te focussen op een ziekte. Wat zouden we veel aan welbevinden winnen, als we daar anders naar kijken. Namelijk de persoon zien als een mens, die nog steeds van betekenis is voor zichzelf en voor anderen. Die op een waardevolle manier de laatste maanden van het leven wil doorbrengen. In een omgeving die goed voelt, met mensen die nabij zijn en met hulpverleners die daar naadloos bij aansluiten. Waardevolle palliatieve zorg dus. Dat gebeurt op steeds meer plekken, maar dat gun je iedereen.
Wat is het prachtig als we dat kunnen realiseren. Onafhankelijk van het feit of die laatste fase in het eigen huis, het verpleeghuis, een ziekenhuis of een hospice is. Dat het een plek is waar mensen zich thuis mogen voelen en kunnen doen wat zij belangrijk vinden. Ondanks alle pijn en verdriet die bij sterven hoort, kunnen we in de laatste levensfase veel voor mensen betekenen. Laten we dat nu eens niet in economische cijfers uitdrukken, maar in wat het voor mensen en voor ons als samenleving betekent. Ik geloof dat dat mogelijk is. Ook al kost het tijd en moeite. Onze samenleving wordt er mooier van!
Lees ook: “Het gaat om mijn kwaliteit van leven”. Een interview met oud LOC-vrijwilliger Rob Poort in de nieuwe rubriek Waardevol leven in het LOC-tijdschrift “Zorg & Zeggenschap”.