Terugblik Congres Connecting Communities: In de onderstroom schuilt de hoop

11 september 2025

Sfeerimpressie van de middag

We blikken hier terug op een drukbezocht en waardevol Congres Connecting Communities: -Leven tot het laatst dat doe je samen!

Sander de Hosson en Iris van Bennekom heetten donderdagmiddag 4 september, iedereen van harte welkom, namens Agora, Carend, Stichting PZNL en BPSW.
Iris start met een verwijzing naar eerdere Connecting Community congressen. De preconference van het EAPC-congres in 2023 en het congres vorig jaar. Dit jaar staat vooral in het teken van hoe we, in deze tijd van transities, samen kunnen werken, de zorg, het sociaal domein én de zorgzame gemeenschap. Ondanks alle beren op de weg en beperkingen moeten we elkaar zien te vinden en het samen te doen. Want om in de laatste levensfase goede zorg en ondersteuning te geven moeten we een kanteling in het denken maken. De ondersteuning begint bij mensen zelf, de zorgzame gemeenschap, dan het sociaal domein en daarna pas de zorg. In de zaal meer dan 250 professionals en vrijwilligers; een gemêleerd gezelschap van mensen met diverse functies en achtergronden.

Jan Rotmans trapt plenair af. In deze periode van veel transities liggen er kansen voor verandering! De toekomst wordt gebouwd in de onderstroom: burgers, gemeenschappen, coöperaties en andere samenwerkingsinitiatieven. Als 25% van de mensen meebeweegt volgt een kantelpunt. Nederland nadert dit punt. Chaos in systemen biedt juist kansen om te vernieuwen. En die vernieuwing komt uit de onderstroom; . In die onderstroom daar schuilt de hoop.’
Ook het denken zal moeten kantelen, van rendement naar rendemens. Palliatieve zorg is ook in transitie, langzaam moet het door gaan dringen dat het sociaal domein een rol heeft in de ondersteuning in de laatste fase. We hebben verbinders en doorvertalers nodig. Negeer de ‘meestribbelaars’, creëer doorbraakcoalities. Iedereen heeft hier een rol in. Jan sluit af met een persoonlijke boodschap: ‘Hoe kijk je later zelf terug op je leven? Wat heb jij gedaan om de wereld een stukje mooier te maken?’ Steek je nek uit en ga aan de slag.

Jan Smelik sluit met zijn verhaal over Austerlitz Zorgt naadloos hierop aan. Alles draait in Austerlitz om waardig leven én sterven in een zorgzame gemeenschap. Omdat 80 % van de zorg bestaat uit zelfzorg en informele netwerken pakt de hechte, zelforganiserende gemeenschap hier veel zelf op. In Austerlitz coördineren dorpsondersteuners en een wijkverpleegkundige zorgvragen en mantelzorgondersteuning en zetten gericht vrijwilligers in. Dit leidt tot indrukwekkende concrete resultaten zoals: sociale cohesie, minder eenzaamheid, minder sociale problematiek op het spreekuur van huisartsen, lagere kosten voor gemeente (wmo /welzijn) lagere kosten voor langdurige zorg (minder opnamen in verpleeghuis).

Deelsessies

Samenwerking in de praktijk

Sandrina Sangers van Agora pleit in haar verhaal voor een bredere kijk op kwaliteit van leven in de laatste levensfase, de sociale benadering van palliatieve zorg, met aandacht voor fysieke, sociale, zingevings- en psychische vragen. Passende ondersteuning voor deze mensen vergt een nauwe samenwerking tussen de zorg én het sociaal domein dat daar een belangrijke rol in speelt. In ‘leerwerkplaatsen’ die op steeds meer plekken in Nederland opstarten wordt deze samenwerking al verkend en vormgegeven. Het animatiefilmpje over samenwerking helpt daarbij om het gesprek te starten.

Het is goed om te merken dat de motivatie van de deelnemers om over de grenzen van functies en bekostigingsregels heen te denken en te werken, groot is. Sandrina sluit af met praktische tips: houd het klein, begin bij wat er al is, ga zelf op onderzoek uit. Werk je in de zorg? Ga dan eens op zoek naar het WMO-loket in je eigen gemeente of bezoek een welzijnsorganisatie in de buurt. Werk je in het sociaal domein? Ontdek wie welke lokale palliatieve zorg en ondersteuning biedt!

Elsoo van zorgnetwerk naar community

De inspirerende deelsessie over het Zorgnetwerk Elsloo door Jolanda Driessen en Lotte van de Loo in Zuid-Limburg liet zien hoe al meer dan tien jaar zorg- en welzijnsprofessionals hier samen werken om ouderen zo lang mogelijk thuis te laten wonen en ook daar te kunnen sterven. Gaandeweg zijn vrijwilligers en de gemeenschap steeds nadrukkelijker betrokken, wat leidt tot nieuwe inzichten rondom proactieve zorgplanning. Eén van de belangrijkste lessen: échte samenwerking begint met elkaar leren kennen en waarderen!

Positieve Gezondheid en ‘hoe word je gezond oud?’

Hoe kun je de principes van Positieve Gezondheid doorvertalen naar de laatste 1000 dagen? Machteld Huber neemt ons mee in de beschouwing van Positieve Gezondheid dat vooral draait om wat je zelf kunt doen om gezonder te worden en te blijven. Wat nu als je in je ‘laatste 1000 dagen’ verkeert? Machteld heeft zich daarin verdiept en houdt een pleidooi om te genieten van de levensavond en vooral los te laten en te schenken. Zingeving en sociale cohesie zijn daarbij sleutelwoorden waarbij de vraag speelt ‘wat is voor jou belangrijk?’. Machteld raad aan om vooral om op tijd na te denken over wonen -als je te lang wacht, kom je niet meer weg-, te ontspullen -schenk wat je kunt schenken- en op tijd stil te staan bij waar je spijt van hebt en kijken welke stappen je nog kunt zetten daarin.
Op de vraag of we het Positieve Gezondheid spinnenweb specifiek zouden moeten maken voor de laatste levensfase reageerden deelnemers variërend van: ‘Nee dat hoeft niet, integreer vooral palliatieve zorg in de reguliere zorg‘ tot ‘Ja graag, want daarmee haal je deze fase uit de taboesfeer!‘ – Wordt vervolgd!

Voorzorgcirkels

‘Alles is er al!’ Dat stond op één van de tegels waar Willemijn Krol tijdens haar drukbezochte sessie over Voorzorgcirkels met de deelnemers over in gesprek ging.  Willemijn vertelde hierover aan de hand van twaalf tegeltjeswijsheden met uitspraken die over het hoe en waarom van Voorzorgcirkels gaan. Voorzorgcirkels: waarbij mensen in de buurt voor elkaar zorgen. Ieder ervaart daarbij ook schroom. Schroom om hulp te vragen, om hulp te geven en misschien nog wel het meest om hulp te ontvangen. Willemijn deelt ook haar eigen ervaring met buurman Wouter, die ze na een aanloopje toch een keer een bord eten ging brengen. Een sterke verbondenheid groeide door de jaren heen. Voor allebei een geweldig gevoel van wederkerigheid. Een interessante vraag uit de zaal is hoe de band te houden na verhuizing uit de buurt. De sessie wordt afgesloten met de vraag: ‘Ben jij zelf al bezig met iets soortgelijks? Kijk wat jij kunt doen in jouw omgeving!’

Interculturele en passende zorg in de laatste levensfase in Breda

Hoe maak je palliatieve zorg en ondersteuning inclusief? Jolanda van Omme licht het project SAMEN in de wijk Hoge Vucht in Breda toe. SAMEN is gericht op het verbeteren van het welzijn van en zorg voor mensen met een migratieachtergrond met ongeneeslijke ziekte of stapeling van ouderdomsziekte.  Samen met Anouk Vrins (coördinator vrijwilligers), Lemia Elhadd (actief bij burgerinitiatief La Femme Vitaal en inwoner van de wijk Hoge Vucht) en Fatima Lammou (actief bij Status Go/ Hello Breda-begeleiden van nieuwkomers en inwoner van de wijk Hoge Vecht) gaat Jolanda in gesprek met de deelnemers over het hoe en waarom van een wijkgerichte cultuursensitieve en cultuurspecifieke aanpak van zorg en ondersteuning.  We leren wat belangrijk is: niet aannemen, maar vragen. Vanuit een open, geïnteresseerde houding en met de wil om te leren wat bij de ander past. Daarbij zorgt samenwerking tussen verschillende soorten organisaties zeker voor meer passende zorg en ondersteuning.
Lemia na het congres: ‘Wat mij persoonlijk raakte, is dat ik zag dat veel professionals bereid zijn om de zorg passend te maken voor ouderen met een etnische achtergrond niet alleen in de laatste fase van hun leven, maar ook daarvoor. Dat gaf mij hoop. Hoop dat er op een dag niet alleen passende zorg zal zijn voor mijn moeder, maar ook straks voor ons allemaal.’ 

Connective communities

Anne Goossensen en Anne-Marth Hogewoning waagden zich aan een sessie over relationele verbindingen binnen communities. Met een kleine verschuiving van woorden (connective in plaats van connecting communities) nodigden zij de zaal uit naar binnen te kijken: welk register gebruik ik in mijn relationele afstemming op de ander, en wat gebeurt er als ik dat iets verruim? Kunst, in de vorm van ‘Sterftalks’ hielp daarbij.
Anne: ‘Na 40 minuten keek ik een zaal in die sprankelde, golfde, en soms tranen liet. Want het zijn vaak onze eigen gewoontepatronen die ons beperken in het werkelijk bereiken van de Ander, en zo doen we de stervende, de naaste én onszelf mogelijk tekort. De ultieme moeilijkheid om je te verplaatsen in iemand die het einde nadert, mag benoemd en gekoesterd worden. Dat is extra nodig vanwege onze doelgroep die groeit in culturele diversiteit. Keer op keer voel ik: het kan rijker, bevrijdender, als we ons losweken uit de standaardtaal van de palliatieve zorg. De kunsten kunnen daar een wezenlijke rol in spelen, verder dan ‘gevoel betrekken’, ‘zeggen dat je het ook niet weet’, of ‘aanraking toestaan’. Het gaat erom hoeveel van jezelf je durft in te zetten om de ander bedding te geven in een existentiële uitdaging.’

Aan Otwin van Dijk de eer om het programma af te sluiten. Otwin ervaart dat ziekenhuizen vaak nog als productiebedrijven functioneren dat vaak leidt tot niet passende zorg, zowel onnodige zorg als gemiste zorg. Professionals moeten volgens hem de vrijheid krijgen om goede zorg te bieden, waarbij de protocollenterreur niet meer in de weg staat. Veel problemen worden bovendien opgelost met zorg, terwijl sociale ondersteuning of gemeenschapsgedreven oplossingen veel effectiever kunnen zijn. Laten we daar actief naar op zoek gaan.
Er zit veel kracht in zorgzame gemeenschappen en energie in lokale initiatieven, sociale netwerken en gemeenschapsgedreven zorg die welzijn en gezondheid kunnen versterken. Daar zitten volop kansen.
Als we betere zorg en ondersteuning in de laatste levensfase willen geven start dat met het accepteren dat de dood bij het leven hoort. Praten erover doen we liever niet, maar het is essentieel om daar eerder over te spreken. 

Dank allemaal voor de ontmoetingen die we met elkaar mogelijk hebben gemaakt!

We blijven in nauw contact met onze zeer gewaardeerde sprekers, om ontwikkelingen en activiteiten te volgen en zullen regelmatig blogs, webinars of andere manieren inzetten om updates te delen.

Blijf ons dus volgen voor updates, bijvoorbeeld door je te abonneren op onze nieuwsbrief.